Straathoekwerk
met thuislozen
Bel ons

Het recht op bedelarij

Pleidooi voor krachtige niet-repressieve sociale maatregelen

30 jaar geleden trok België de wet op het verbod op landloperij en bedelarij in. Een sociale stap voorwaarts die onder meer armoede decriminaliseert. Het bericht was duidelijk: we willen geen repressieve antwoorden meer op een sociaal probleem. Desondanks, (her)stelden verschillende steden en gemeenten in ons land met der tijd reglementen op om bedelarij te verbieden of te reglementeren. Om hun initiatieven te rechtvaardigen beroepen zij zich soms op de handhaving van de openbare orde en het herstel van het veiligheidsgevoel van de burgers, soms op het opkomen van de belangen en rechten van het kind. De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens...

Bedelen verbieden of reglementeren: een stap achteruit

In 1993, boekte België een belangrijke sociale vooruitgang door de wet op het verbod op landloperij en bedelarij af te schaffen. Dit besluit decriminaliseerde niet alleen armoede, maar was ook een sterke aanwijzing dat de wetgever streefde naar niet-repressieve oplossingen voor een sociaal probleem. Een kleine strijd gewonnen voor personen in een situatie van dakloosheid en de dak- en thuislozensector. Maar, in de loop der jaren hebben verschillende steden en gemeenten echter geprobeerd deze beslissing te omzeilen. Steden als Namen, Antwerpen, Gent, Luik en Charleroi reglementeren bedelarij, met als argument de handhaving van de openbare orde en de bestrijding van het gevoel van onveiligheid onder de burgers. Hoewel deze doelstellingen prijzenswaardig zijn, is de aanpak problematisch in die zin dat :

  • Het de slachtoffers van ons sociaal-economisch systeem aanvalt, in plaats van de structurele oorzaak van bedelarij. Het zoeken naar een inkomen door te bedelen is een overlevingsstrategie. Niet meer, niet minder. Deze handeling wordt niet uit passie of plezier uitgeoefend. Meestal is de prijs in termen van eigenwaarde torenhoog. Het verbieden of beperken van bedelarij draagt dus niet bij tot de bestrijding van sociale uitsluiting, het versterkt deze zelfs. Daarenboven straft ze de betrokkenen tweemaal.
  • 'Overlast' wordt verward met 'verstoring van de openbare orde’. Een persoon verstoort de openbare orde niet door passief te bedelen (bijvoorbeeld door een beker voor zich neer te zetten zonder voorbijgangers aan te roepen). Evenmin doet hij of zij dat door beleefd om hulp te vragen aan mensen in een metro station. In 2015 stelde de Raad van State in een beroep tot schorsing en nietigverklaring van een gemeentelijk besluit van de stad Namen dat "het recht om een menswaardig leven te leiden impliceert dat men moet kunnen beschikken over bestaansmiddelen, waar bedelarij toe kan bijdragen, bij gebrek aan een betere concrete en doeltreffende oplossing"[1].
  • Deze aanpak een ontoereikend en ondoeltreffend antwoord biedt op de werkelijke problematische gedragingen: aanrandingen, diefstallen, dronkenschap op de openbare ruimte, straatintimidatie, mensenhandel, enz. Om deze misdrijven aan te pakken moet er eerst en vooral gebruik worden gemaakt van de mogelijkheden van het bestaande arsenaal aan wetgeving waarover de politie beschikt. Ook moeten de preventieve maatregelen ter verbetering van het samenleven worden versterkt (preventie- en veiligheidsagenten, gemeenschapswachten, wijkcontracten, enz.). Hoe kan men er serieus over denken om dit soort problemen op te lossen door bedelaars te beboeten? De vraag is des te relevanter als we weten dat de misdrijven die we proberen te bestrijden zeer zelden door daklozen worden gepleegd. Slechts 5,7% van de bedelende bevolking is betrokken bij verstoringen van de openbare orde[2].

Hoe zit het met kinderbedelarij ?

In maart 2022 heeft de Brusselse gemeenteraad een voorstel goedgekeurd om bedelen met kinderen onder de 16 jaar te verbieden. Het reglement, dat unaniem is aangenomen (behalve PTB), voorziet meer preventieve acties en bestraft met een administratieve boete van maximaal 350 euro, de mensen die zich niet aan dit verbod houden. Op basis van ons veldwerk, weten we dat bedelarij met kinderen bijna uitsluitend gebeurd door de Roma-bevolking. Dus is deze tekst, of dit nu de oorspronkelijke bedoeling was of niet, gericht tegen Roma-families die zich in Brussel in een precaire situatie bevinden.

Wij zijn voorstander van de intentie om rechten van kinderen op straat te beschermen en om hun scholing te bevorderen. Wij zijn echter van mening dat de geplande acties niet volstaan om deze doelstellingen te bereiken. De sociale maatregelen zijn ontoereikend en niet concreet genoeg. Veel vragen blijven onbeantwoord: zullen er nieuwe plaatsen worden geopend in crèches en scholen? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat een kind naar school gaat als hij of zij zonder huisvesting, op straat, of in een kraakpand leeft? Welke maatregelen zullen worden genomen om te voorzien in de behoeften van de betrokken bevolkingsgroepen op de volgende gebieden : administratie, gezondheid en hygiëne, huisvesting, werkgelegenheid, enz.? Hoe zal de interculturele bemiddeling worden versterkt ? 

Voorts betreuren wij het repressieve aspect van het reglement. Is het niet cynisch om een boete te eisen van mensen die proberen te overleven door een mager inkomen te zoeken door middel van bedelen? Willen wij een samenleving die slachtoffers van sociale exclusie dubbele straft ?

Bij DIOGENES willen we een samenleving die daklozen als volwaardige burgers erkent, met respect voor hun individuele vrijheden en grondrechten. Te beginnen met het recht om een menswaardig leven te leiden, het recht op huisvesting, het recht om de openbare ruimte te gebruiken en het recht om te bedelen om in hun levensonderhoud te voorzien.

Wij willen een samenleving die de moed heeft onrechtvaardigheden onder ogen te zien en die, in plaats van te proberen ze te verbergen of simplistische antwoorden te geven, zich ertoe verbindt ze stevig en structureel te bestrijden door iedereen een eerlijke plaats te geven in de maatschappij.

Volgens deze opvatting pleiten wij voor de opheffing van deze contraproductieve verordening.

Als dat niet lukt, eisen we, op zijn minst:

  • De intrekking van artikel 2, dat voorziet in de administratieve geldboete als sanctie;
  • De verduidelijking van het begrip "gevaar" in artikel 5;
  • en bovenal... de opbouw en invoering van een ambitieus systeem van sociale steun in artikel 3. Dit systeem zou samen met het OCMW en de associatieve sector kunnen worden opgezet.

DIOGENES werkt sinds 2004 met mensen van Roma-afkomst. Daarom bieden wij onze diensten aan voor verdere overwegingen en besprekingen over de sociale inclusie van de Roma-bevolking, en om bij te dragen tot de versterking van de rechten van kinderen die op straat leven. Diegenen die geïnteresseerd zijn in het werken aan deze doelstellingen, nodigen wij uit om de 45 aanbevelingen te lezen die onze afdeling heeft gepubliceerd in het kader van de toekomstige nationale strategie voor de inclusie van de Roma in België. Je kan ze hier (her)ontdekken.

Sociale bijstand: een doeltreffender alternatief?

Hoe kunnen we tot een maatschappijmodel komen waarin niemand hoeft te bedelen om te overleven? Hoe kunnen wij samen een harmonieus leven tot stand brengen waarin iedereen zijn plaats vindt? 

In 2021 sloot DIOGENES, samen met Le Foyer vzw en Keki vzw (Kenniscentrum Kinderrechten), zich aan bij een onderzoeksproject van de KUL, de UCL en de hogeschool Odisee dat tot doel heeft het begrip van bedelarij, de ervaring van mensen bedelen en diegenen die omgaan met bedelaars (hulpsector, politieagenten, winkeliers, enz.) te verdiepen. Dit onderzoek is onder andere gericht op de ontwikkeling van beleid en interventies die een adequate en haalbare aanpak bepalen en de leemten in de bestaande voorzieningen opvullen. 

We vinden het belangrijk om de persoon in het midden van onze reflecties en onze bezorgdheden te plaatsen. Wij pleiten voor de volgende acties: 

  • De doeltreffendheid van de rechten door 3 basisprincipes na te leven: 
    • Automatisering van rechten opdat een persoon sneller in staat wordt gesteld om van zijn rechten gebruik te maken en aldus de mogelijkheden te openen om sneller over een inkomen te beschikken. 71% van de straatbewoners die in 2021 bedelden, hadden geen wettelijk inkomen (287 personen op 405)[3].
    • Individualisering van rechten om de solidariteitsmechanismen niet te sanctioneren.
    • Universaliteit van rechten : toegang geven tot basisrechten ongeacht van de administratieve status van de persoon. Slechts 14% van de mensen die in 2021 bedelden hebben een geldige verblijfsstatus (43 personen op 296)[4].
  • Sociale minima verhogen. Hoewel het leefloon onlangs is verhoogd, blijft het onder de armoederisicodrempel en is het dus onvoldoende om in Brussel te leven en te verblijven[5].
  • Mensen met onwettig verblijf toegang geven tot een referentieadres om administratieve situaties te deblokkeren en toegang te krijgen tot werk (en dus tot inkomen). 90% van de personen die in 2021 illegaal in Brussel verbleven hadden geen adres (336 mensen op 375)[6].
  • Een sociale Europese Unie bouwen die de overdraagbaarheid van rechten tussen lidstaten uitbreidt, die een financieel steunstelsel omvat waarmee een lidstaat zijn burgers die zich in een kwetsbare situatie bevinden in een ander land kan ondersteunen. 
  • De scholing van Roma-kinderen steunen door brugklassen en interculturele bemiddeling uit te breiden tot nieuwe scholen, de volledige schoolkosten te vergoeden, alternatieve opvangvoorzieningen voor Roma-kinderen te creëren ... (zie hier meer aanbevelingen voor de sociale integratie van de Roma). 
  • Om sociale inclusie via huisvesting te bevorderen, de toegang tot huisvesting ontwikkelen, het woningbestand van de AIS vergroten, sociale huisvesting creëren en de prioriteitscriteria voor daklozen verhogen. Vandaag zijn er in Brussel bijna 50.000 gezinnen die op een sociale woning wachten[7]

Kortom, wij geloven dat het essentieel is te begrijpen waarom mensen gedwongen zijn om te bedelen en daarnaar te handelen, structureel, in plaats van repressief op te treden tegen het bedelen zelf.


[1]  https://www.mouvement-lst.org/2015_mendicite_conseil_etat.html

[2]  A. CLÉ, S. ANDRIAENSSENS, “La mendicité interrogée : un résumé succinct de la recherche”, KUL et EHSAL, 2007.

[3]  Volgens de data verzameld door straathoekwerkers van DIOGENES in 2021.

[4]  Volgens de data verzameld door straathoekwerkers van DIOGENES in 2021.

[5] Zie welzijnsbarometer van de GGC: https://www.ccc-ggc.brussels/sites/default/files/documents/graphics/rapport-pauvrete/barometre-welzijnsbarometer/welzijnsbarometer_2020_0.pdf 

[6] Volgens de data verzameld door straathoekwerkers van DIOGENES in 2021.

[7] Zie welzijnsbarometer van de GGC: https://www.ccc-ggc.brussels/sites/default/files/documents/graphics/rapport-pauvrete/barometre-welzijnsbarometer/welzijnsbarometer_2020_0.pdf